Σχέδια για Γιγαντοαφίσες

Σημαντικό και πρωταρχικό ρόλο στη δημιουργία της Αφίσας και της Γιγαντοαφίσας έπαιζε το σχέδιο, το οποίο αποτελούσε ταυτόχρονα το πρώτο δημιουργικό στάδιο, την πρώτη ένδειξη για τον ίδιο τον καλλιτέχνη, αλλά και τον οδηγό για τα επόμενα στάδια δημιουργίας. Μια τέτοια ολοκληρωμένη ενότητα συγκροτούν τα σχέδια της Συλλογής Starlets, που αποτελούν ένα αρχείο πολύτιμο και ολοκληρωμένο, αφού περιέχει κάθε είδους σκίτσα, σημειώματα, προσχέδια, σημειώσεις και μακέτες του Γιώργου Βακιρτζή για τον Κινηματογράφο. Η ενότητα αυτή των σχεδίων περιλαμβάνει σχέδια για Γιγαντοαφίσες προσόψεων κινηματογράφων και σχέδια για Λιθογραφικές Αφίσες ταινιών για αφισοκόλληση, που μαρτυρούν την επαγγελματική του σχέση με τη διαδικασία της ζωγραφικής διαφήμισης της κάθε ταινίας. Παράλληλα, είναι τεκμήρια για τη δημιουργία των συνθέσεων που προέκυψαν, είτε ως Γιγαντοαφίσες είτε ως Λιθογραφικές Αφίσες.

Τα προπαρασκευαστικά σχέδια (Μακέτες) για τις συνθέσεις των προσόψεων των κινηματογράφων αποτελούσαν το κλειδί για την έναρξη των εργασιών προετοιμασίας. Ακολουθώντας την πρακτική των παραδοσιακών μαστόρων, ο Βακιρτζής μεταφέρει την ιδέα του τετραγωνίζοντας πρώτα την επιφάνεια του χαρτιού, σε κλίμακα που αναλογεί στις διαστάσεις της πρόσοψης, έτσι ώστε να γίνεται αντιληπτό το μέγεθος της ζωγραφισμένης επιφάνειας που προκύπτει κάθε φορά. Στην ενότητα αυτών των σχεδίων έχει χρησιμοποιηθεί μολύβι και πενάκι και εκεί γίνονται οι αλλαγές και οι διορθώσεις, εκεί σημειώνονται και οι διαστάσεις για τους βοηθούς του εργαστηρίου. Ο Βακιρτζής σχεδιάζει σε μικρές διαστάσεις, πολύ πυκνά, και προσθέτει εκεί την κάθε λεπτομέρεια. Η εμπειρία του είναι αρκετή, ώστε να «βλέπει» το αποτέλεσμα, της μεταφοράς στην τελική διάσταση.

Τα κύρια στοιχεία της σύνθεσης (πρόσωπα, φόντο, γράμματα) και οι θέσεις τους πάνω στις μετόπες των προσόψεων των αιθουσών σχεδιάζονται σε χαρτί ιχνογραφίας, σε πίσω όψεις φύλλων χαρτιού με τεχνικά σχέδια ή και σε φύλλα ριζόχαρτου. Αυτά τα τελευταία, φωτοτυπημένα με την τότε εφαρμοζόμενη μέθοδο της αμμωνίας, σε ένα έως τρία αντίτυπα, μοιράζονταν από το Βακιρτζή στους βοηθούς του για να προετοιμάσουν τα φόντα, στους ξυλουργούς που κατασκεύαζαν τα τελάρα και τα ντεκουπέ και στους «αναρτητές» για να υπολογίσουν τον τρόπο που οι συνθέσεις θα έπαιρναν τη θέση τους στις προσόψεις των αιθουσών. Επομένως, τα σχέδια, πέρα από την αισθητική πληρότητα που σήμερα μας αποκαλύπτουν, λειτουργούσαν τότε κυρίως ως εικονογραφημένος οδηγός για πολύ διαφορετικούς αποδέκτες, συμπεριλαμβάνοντας ταυτόχρονα σημειώσεις κατασκευαστικές, λεπτομέρειες χρωματικές και συχνά προσωπικές υποδείξεις για τους τεχνικούς. Επίσης, στην επιφάνεια του χαρτιού, εκτός από το ίδιο το σχέδιο, σημειώνονται λεπτομερειακά οι διαστάσεις των επιμέρους συνθέσεων της πρόσοψης, οι θέσεις των ονομάτων των πρωταγωνιστών, τα σημεία όπου θα τοποθετηθούν ενδείξεις όπως «Έγχρωμον», «Σινεμασκόπ» και τα σήματα των εταιρειών παραγωγής ή και διανομής. Στα περισσότερα από αυτά τα σχέδια υπάρχει στο κάτω μέρος η ένδειξη: Μακέτα αφίσας (ντεκόρ), το όνομα της κινηματογραφικής αίθουσας, ημερομηνία και μονογραφή του καλλιτέχνη (Εικ. 25-27). Ανάλογα με την εποχή, το είδος της ταινίας, τη διάθεση του καλλιτέχνη, αλλά και το χρόνο, τα σχέδια, που έχουν σωθεί στη Συλλογή Starlets, μαρτυρούν τις ποικίλες διαφορετικές οπτικές του Βακιρτζή και τις λύσεις που πρότεινε.

Πολλά από τα προπαρασκευαστικά σχέδια για τις Γιγαντοαφίσες διακρίνονται από μια σπάνια ποιότητα γραφής στη συνολική τους εκτέλεση. Ενώ είναι απλά σκαριφήματα, συγκεντρώνουν χαρακτηριστικά άρτιων σχεδίων, όπου με λιτά μέσα ο Βακιρτζής δημιουργεί συνθέσεις με πολλά στοιχεία της αφαίρεσης: Η γυμνή γκέισα –VGM.107,Ο θάνατος θα ξανάρθει –VGM.121. Με το χρόνο, επιχειρώντας όλο και περισσότερες καινοτομίες, αντιμετωπίζει συχνά τις συνθέσεις του σαν παιχνίδια σχημάτων, δημιουργώντας θεματικές νησίδες ενσωματωμένες σε ρυθμικά επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά σχήματα: Χαλύβδινες ψυχές –VGM.113, Ο μεγάλος ψαράς –VGM.119 (Εικ. 28), Ένα τραγούδι για σένα –VGM.112, Το τελευταίο φύλλο –VGM.49.

Σε άλλες περιπτώσεις επιλέγει ένα περισσότερο ρεαλιστικό λεξιλόγιο και επικεντρώνεται στην απόδοση του χώρου με τη χρήση των κλασικών κανόνων της προοπτικής και την προσθήκη στοιχείων που δημιουργούν ένα περισσότερο μπαρόκ περιβάλλον: Ο ανήθικος (Εικ. 29),Η Εσθήρ και ο βασιλιάς (Εικ. 30). Άλλοτε, θέλοντας να προβάλει το συναισθηματικό στοιχείο ή τη δραματικότητα της ταινίας, επιλέγει σκηνές με έντονο το στοιχείο της κίνησης, μεγεθύνει κατά το δυνατόν την κλίμακά τους και αφήνει τη δύναμη της έντονης γραμμής να δημιουργήσει το ανάλογο συγκινησιακό υπόβαθρο: Εναντίον θεών και δαιμόνων –VGM.137,Η κληρονόμος (Εικ. 31), Πριν ακόμα στεγνώσουν τα δάκρυα (Εικ. 32). Εξετάζοντας τα επιμέρους στοιχεία των σχεδίων, επικεντρώνεται κανείς στα κλειδιά των συνθέσεων, στους θεματικούς πυρήνες τους. Ο βασικός πυρήνας είναι το κύριο πρόσωπο της σύνθεσης, ο πρωταγωνιστής ή οι πρωταγωνιστές της ταινίας, που σχεδιάζονται στο κέντρο συνήθως και σε διαφορετική κλίμακα από ο,τιδήποτε άλλο.

Όλα τα σχέδια των προσώπων αυτών αποτελούν μικρές, αυτόνομες σπουδές προσωπογραφίας. Οι σχεδιαστικές ικανότητες του Βακιρτζή διευκόλυναν τη μεταφορά της φωτογραφίας σε σχέδιο, με την προβολή ιδιαίτερων χαρακτηριστικών ή εκφράσεων. Με συνοπτικές, γεμάτες δύναμη γραμμές, σχεδιάζει τα κύρια χαρακτηριστικά των προσώπων και επιμένει σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες, τις οποίες τελειοποιεί στο επόμενο στάδιο με το χρώμα ή με έντονη φωτοσκίαση. Το πρόσωπο του πρωταγωνιστή ή της πρωταγωνίστριας είναι αυτό που προβάλλεται κυρίως, όμως πολύ συχνά η επιφάνεια της πρόσοψης συμπληρώνεται από μια σκηνή σε λίγο μικρότερη κλίμακα, όπου εικονίζεται πάλι το πρωταγωνιστικό ζευγάρι της ταινίας σε κάποια χαρακτηριστική σκηνή του έργου (Εικ. 33-36).

Σε πολύ μικρότερη κλίμακα σχεδιάζεται συχνά και ένα θέμα από την ταινία: μια σκηνή με δράση, ένα τοπίο ή ένα κτήριο, όπου το σχέδιο είναι απόλυτα συνοπτικό (σπίτι, παλάτι κτλ., π.χ. Ραντεβού στη Βενετία –VL.15). Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζουν και τα γράμματα του τίτλου: η θέση, το χρώμα,ο τύπος των στοιχείων γραφής τους. Οι τίτλοι, εκτός από την πληροφορία, έδιναν και το ύφος της ταινίας. Με γράμματα σχεδιασμένα από τον ίδιο το Βακιρτζή ήταν γραμμένοι σε μία ή δύο αράδες, με στοιχεία άλλοτε πυκνά, άλλοτε αραιά, ανάγλυφα, διακοσμημένα, δυσδιάστατα, πλάγια, κυματιστά: Βυθίσατε το Βίσμαρκ –VGM.110,Είμαι αθώος –VGM.141. Είναι κυρίως κεφαλαία, σπανιότερα πεζά, ενώ όταν στον τίτλο υπήρχε αριθμός: Συνδικάτο των 7 –VGM.109, Όσα ξέρουν μόνο 2 –VGM.111, ή ερωτηματικό: Μυστήριο? –VGM.103, τονίζονταν ιδιαίτερα. Συχνά κάποιες λέξεις-κλειδιά προβάλλονται ή τονίζονται περισσότερο (Εικ. 37-39).

Η συνολική εικόνα καθρεφτίζει το είδος της ταινίας. Aλλού επιδιώκεται η έντονη διακοσμητικότητα: Δούκισσα της Πλακεντίας (Εικ. 41), Κόκκινο και Μαύρο –VGM.95,Μεγάλος Ψαράς –VGM.11, Λογχοφόροι των Ινδιών –VGM.57, αλλού η αυστηρότητα: Χορός των Καταραμένων –VGM.105, VGM.106– και αλλού γίνεται μια προσπάθεια για την απόδοση έντονης κίνησης με παράξενες χρήσεις των μοτίβων: Τιτάνες του Ποδοσφαίρου –VGM.89,Πύραυλος Χ-15 –VGM.132

Υπάρχει και μια άλλη ενότητα από σχέδια ζωγραφισμένα με τέμπερα, τα οποία γίνονταν αποκλειστικά για χρήση στο εργαστήριο, με τα επιλεγμένα χρώματα για τους τίτλους και τις συνθέσεις, με σκοπό να γίνει η απαραίτητη προεργασία στα φόντα και στα δευτερεύοντα διακοσμητικά στοιχεία. Χρωματίζονται ακόμα και τα πρόσωπα των κυρίως συνθέσεων, έτσι ώστε να υπάρχει η βάση πάνω στην οποία προσέθετε στη συνέχεια ο Βακιρτζής τα χαρακτηριστικά και τις εκφράσεις τους: Καθηγητής και γεροντοκόρη –VGM.39, Μητέρα στο βούρκο  VGM.40,Όταν ξυπνούν οι πόθοι –VGM.46,Μαγική πόλις –VGM.70,Πιστεύουμε στον έρωτα –VGM.102 κ.ά.

Τέλος, χρησιμοποιώντας τις περισσότερες φορές και την τεχνική των ντεκουπέ, έδινε στη Γιγαντοαφίσα τη φανταστική τρίτη της διάσταση, μαγνητίζοντας κυριολεκτικά το βλέμμα του περαστικού.

error: Content is protected !!